آیه 26 سوره قصص

قالَتْ إِحْداهُما يا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَيْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِيُّ الْأَمِينُ «26»

قالَتْ إِحْداهُما: گفت يكى از آن دو دختر كه صفورا بود. يا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ‌: اى پدر من به مزد گير موسى را براى شبانى. إِنَّ خَيْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ‌:

بدرستى كه بهترين كسى كه به مزد و اجرت گيرى، الْقَوِيُّ الْأَمِينُ‌: مزدور تواناى امين است. اين تعريض است به آنكه موسى را قوت و امانت است، و تعليلى جامع كه جارى مجراى دليل باشد بر آنكه موسى سزاوار است به استيجار.

مروى است كه پدر از دختر پرسيد كه تو قوت و امانت او از كجا معلوم كرده‌اى؟

صفورا سنگ برداشتن از سر چاه و كشيدن دلو و صورت موافقت و امر كردن به آنكه از عقب او رود، همه را بازگفت.

معجزه باهره: نظير اين قول كه از حضرت موسى عليه السّلام ظاهر شد از حضرت امير المؤمنين عليه السّلام به منصه ظهور پيوست. چون در غزوه صفين به بعضى منازل فرود آمدند، آب نبود، مردم و چهارپايان سخت تشنه و هر چند آب طلبيدند نيافتند. حضرت با لشكر پاره‌اى راه رفته، بعد عدول نموده به در ديرى رسيدند ميان بيابان. راهب را گفتند: در اين حوالى آب هست؟ گفت: نه از اينجا تا ده فرسخ. لشكريان خدمت امير المؤمنين عرض كردند: زودتر خود را به آنجا

جلد 10 - صفحه 125

رسانيم پيش از آنكه قوت بالكليه ساقط شود. امير المؤمنين فرمود: حاجت نيست، پس روى به قبله و مناجات نمود، بعد به محلى اشاره فرمود كه اينجا را بكنيد.

مردمان بيل و تيشه برداشته حفر كردند، سنگ بزرگ سفيدى نمودار شد، هر چه خواستند آن را حركت دهند نتوانستند. حضرت به قوت علوى دست در زير آن سنگ و آن را حركت داده بركند و چند قدم بينداخت، آب صاف و خنك بيرون آمد از شير سفيدتر و از عسل شيرين‌تر، مردم خوردند و مشكها پر نمودند.

راهب از بالاى دير نگاه مى‌كرد، حضرت فرمود سنگ را بجاى خود، و آن را پر نمودند، اثر آن ناپديد شد. راهب گفت: (ايّها النّاس انزلونى انزلونى) مرا پائين آريد، خدمت حضرت ايستاد و گفت تو نبى مرسلى؟ فرمود: نه؟ گفت: ملك مقربى؟ فرمود: نه، و لكن وصى خاتم پيغمبران محمد بن عبد اللّه صلّى اللّه عليه و آله هستم. راهب گفت: دست بيار تا ايمان آرم (اشهد أن لا اله الّا اللّه و أنّ محمّدا رسول اللّه و انت اللّه و انت احقّ النّاس من بعده) حضرت پرسيد: تو را چه چيز بر اسلام داشت؟ گفت: در كتب سالفه و علما خبر داده‌اند در اين حوالى چشمه‌اى است و سنگى عظيم بالاى آن، هيچكس اطلاع ندارد مگر پيغمبر يا وصى پيغمبر و مردم بسيار به اميد در اين دير بسر برده توفيق ديدار آن شخص را نيافتند مگر با من. حضرت گريه نمود گفت: (الحمد للّه الّذى لم اكن عنده منسيّا، الحمد للّه الّذى ذكرنى فى كتبه) راهب در خدمت حضرت به شام رفته با اهل خلاف جهاد كرد تا كشته شد و حضرت بر او نماز و براى او طلب رحمت مى‌نمودند «1»؛ و هر چه تفحص كردند از آن چشمه اثرى نيافتند، فرمود: ظاهر نگردد تا به ظهور قيام قيامت قائم.

فَجاءَتْهُ إِحْداهُما تَمْشِي عَلَى اسْتِحْياءٍ قالَتْ إِنَّ أَبِي يَدْعُوكَ لِيَجْزِيَكَ أَجْرَ ما سَقَيْتَ لَنا فَلَمَّا جاءَهُ وَ قَصَّ عَلَيْهِ الْقَصَصَ قالَ لا تَخَفْ نَجَوْتَ مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ «25» قالَتْ إِحْداهُما يا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَيْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِيُّ الْأَمِينُ «26» قالَ إِنِّي أُرِيدُ أَنْ أُنْكِحَكَ إِحْدَى ابْنَتَيَّ هاتَيْنِ عَلى‌ أَنْ تَأْجُرَنِي ثَمانِيَ حِجَجٍ فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْراً فَمِنْ عِنْدِكَ وَ ما أُرِيدُ أَنْ أَشُقَّ عَلَيْكَ سَتَجِدُنِي إِنْ شاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّالِحِينَ «27» قالَ ذلِكَ بَيْنِي وَ بَيْنَكَ أَيَّمَا الْأَجَلَيْنِ قَضَيْتُ فَلا عُدْوانَ عَلَيَّ وَ اللَّهُ عَلى‌ ما نَقُولُ وَكِيلٌ «28»

ترجمه‌

پس آمد او را يكى از آن دو كه راه ميرفت با شرم گفت همانا پدرم ميخواند تو را كه پاداش دهد بتو مزد آنچه آب دادى براى ما پس چون آمد او را و نقل نمود براى او سرگذشت خود را گفت مترس نجات يافتى از گروه ستمكاران‌

گفت يكى از آن دو دختر اى پدر من بمزدورى گير او را همانا بهترين كسيكه بمزدورى گيرى تواناى امين است‌

گفت همانا من ميخواهم كه تزويج كنم بتو يكى از دو دخترم را اين دو بمهر آنكه مزدور من شوى هشت سال پس اگر تمام كردى دهسال را پس از قبل تو است تفضّلى و نميخواهم كه دشوار كنم بر تو زود باشد كه بيابى مرا اگر خواسته باشد خدا از شايستگان‌

گفت اين ميان من و تو است هر كدام از آن دو مدّت را بپايان رسانيدم پس نباشد تعدّى بر من و خدا بر آنچه ميگوئيم گواه است.

تفسير

قمى ره نقل فرموده كه چون دختران شعيب عليه السّلام مراجعت نمودند نزد او فرمود چه شد زود برگشتيد آنها قضيّه حضرت موسى را نقل نمودند و آنكه او را نمى‌شناختند پس شعيب بيكى از آن دو فرمود برو از او دعوت كن بيايد مزد سقايت او را بدهيم پس آمد نزد او چنانچه خداوند فرموده پس موسى عليه السّلام برخاست و آمد و آن دختر جلو ميآمد و باد وزيد و ساتر او را بلند

جلد 4 صفحه 182

نمود و قدرى از بدنش نمايان شد پس حضرت فرمود در عقب من بيا و مرا براه بوسيله ريگ دلالت كن ما از كسانى هستيم كه پشت سر زنها نگاه نميكنيم و آنچه خداوند فرموده از اينقرار است كه پس آمد نزد حضرت موسى يكى از آن دو دختر حضرت شعيب كه گفته‌اند صفورا نام داشته و بزرگتر بوده ولى از پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله روايت شده كه كوچكتر بوده و همان بود كه حضرت او را ترويج نمود و بپدر خود گفت او را اجير كن امّا گرفتن آنحضرت دخترى را كه آمد مسلّم است و اختلافى ظاهرا در آن نيست و در وقت آمدن آثار شرم و حيا از راه رفتن او نمودار بود و عرضه داشت پدرم از شما دعوت مينمايد براى آنكه پاداش آبدادن گوسفندان ما را بشما بدهد و گفته‌اند حضرت فرمود من خدمت او ميرسم ولى پاداش نميخواهم چون آنكار را من براى خشنودى خدا نمودم و چون نزد شعيب آمد و شرح حال خود را از قتل قبطى و خبر دادن آنمرد مؤمن باو و بيرون آمدنش از قلمرو فرعون با ترس و ترصّد وصول دشمن نقل نمود شعيب عليه السّلام فرمود ديگر مترس از شرّ فرعونيان نجات يافتى و بمحلّ امن و امان رسيدى و ظاهرا اين بعد از آن بود كه حضرت طعام تناول فرموده بود چون گفته‌اند حضرت شعيب از دعاء حضرت موسى در آخر آيات سابقه كه دخترانش براى او نقل نمودند دانست حال او را و فرمود اين مرد گرسنه است و دستور داد طعام براى او تهيّه نمودند ولدى الورود حاضر كردند و حضرت بعد از اطمينان بآنكه بعنوان مزد نيست بلكه بعنوان ضيافت است صرف فرمود پس آندختر بپدر خود گفت اى پدر من اينمرد را براى شبانى ما اجير كن چون بهترين كسيكه اجير نموده باشى آنرا مردى است كه داراى قوّت و امانت باشد و شعيب عليه السّلام فرمود امّا قوّت او را دانستى براى آنكه به تنهائى از آندلو بزرگ آب كشيد ولى امانت او را از كجا يافتى دختر قضيّه عقب افتادن آنحضرت در راه و سببش را نقل نمود و عرضه داشت اينهم امانتش چنانچه اين گفتگو را قمى ره نقل نموده و در فقيه از امام كاظم عليه السّلام نقل نموده كه شعيب عليه السّلام فرمود قوّتش را از برداشتن آنسنگ فهميدى امانتش را از كجا دانستى دختر قضيّه بين راه را عرضه داشت بهمان تقريب كه از قمى ره نقل شد و در مجمع از امير المؤمنين عليه السّلام‌

جلد 4 صفحه 183

هم اينمعنى تأييد شده است و حضرت شعيب بعد از اطلاع بر اصالت و نجابت و بزرگى و بزرگوارى آنحضرت مايل بمواصلت با او شد و فرمود من ميخواهم يكى از اين دو دختر خود را كه حاضر نزد تو هستند بزنيّت تو در آورم بشرط آنكه اجير من شوى هشت سال پس اگر بده سال رساندى مدّت كار خود را تفضّلى است كه از تو بما شده و از طرف ما الزامى بر تو نيست من نميخواهم بتو سخت گيرى كنم در معامله بعدا انشاء اللّه مى‌يابى مرا از كسانيكه در معامله و سلوك با كارگرانشان خوبى و خوش رفتارى مينمايند و حضرت موسى فرمود همين قرار داد ميان من و شما باشد هر يك از آندو مدّت را من بپايان رساندم كسى حقّ تعدّى بر من ندارد و خداوند بر اين گفتگو و قرار داد ما شاهد و كارساز است و ما را موفّق بوفا خواهد فرمود و ظاهرا اين قول و قرار پيش از عقد بوده لذا بعضى گفته‌اند كه شعيب عليه السّلام مؤمنين مدين را جمع نمود و دخترش صفورا را بعقد موسى عليه السّلام در آورد پس جاى اشكال نيست كه زوجه و مهر مردّد و عمل براى غير زوجه است تا محتاج بجواب شود كه اين در شرايع سابقه جائز بوده يا احكام انبيا چون عالم بحقايق و عواقب امورند با سايرين فرق دارد و در مجمع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه پرسيدند كدام يك از آن دو دختر آمد موسى عليه السّلام را دعوت نمود فرمود همان دختر كه او را تزويج كرد پرسيدند كدام يك از دو مدت را بپايان رسانيد فرمود ده سال را پرسيدند قبل از پايان مدّت عروسى كرد يا بعد فرمود قبل پرسيدند مرد ميتواند زن بگيرد بشرط آنكه دو ماه بپدر آنزن خدمت نمايد فرمود موسى عليه السّلام ميدانست كه مدّت را بپايان ميرساند و قمى ره نيز قريب به اين معنى را نقل نموده و از پيغمبر صلى اللّه عليه و اله هم وفاء حضرت موسى بمدّت اكمل و اطول نقل شده است و در كافى و فقيه از امير المؤمنين عليه السّلام نقل نموده كه در اسلام نكاح دختر در مقابل عمل براى پدر يا برادر جائز نيست چون مهر دختر بايد باو برسد نه كس ديگر و اللّه اعلم باحكامه.

جلد 4 صفحه 184

قالَت‌ إِحداهُما يا أَبَت‌ِ استَأجِره‌ُ إِن‌َّ خَيرَ مَن‌ِ استَأجَرت‌َ القَوِي‌ُّ الأَمِين‌ُ «26»

و ‌گفت‌ يكي‌ ‌از‌ ‌آن‌ دو دختر اي‌ پدر بزرگوار ‌من‌ ‌اينکه‌ شخص‌ ‌را‌ اجير كن‌ بدرستي‌ ‌که‌ بهتر كسيست‌ ‌که‌ اجير كني‌ ‌هم‌ داراي‌ قوت‌ ‌است‌ و حريف‌ اهل‌ مدين‌ ميشود و ‌هم‌ امين‌ ‌است‌ اهل‌ خيانت‌ نيست‌.

قالَت‌ إِحداهُما همان‌ ‌که‌ همراه‌ موسي‌ آمد نزد شعيب‌ و ‌او‌ ‌را‌ دعوت‌ كرد برد نزد پدرش‌ ‌گفت‌:

يا أَبَت‌ِ اي‌ پدر جان‌ ‌ما.

استَأجِره‌ُ چون‌ ديد آدم‌ متدين‌ فهميده‌ ‌با‌ ايمان‌ ‌است‌ و اهل‌ خيانت‌ نيست‌ و ‌اينکه‌ زحمت‌ ‌هم‌ ‌از‌ پيش‌ پاي‌ ‌آنها‌ برداشته‌ ميشود.

إِن‌َّ خَيرَ مَن‌ِ استَأجَرت‌َ معلوم‌ ميشود ‌که‌ قبلا حضرت‌ شعيب‌ بعض‌ اشخاص‌ ‌را‌ قبلا اجير ميكرد لكن‌ ايمان‌ نداشتند و خيانت‌ ‌هم‌ ميكردند و كفايت‌ ‌هم‌ نداشتند و ‌از‌ ‌اينکه‌ جهت‌ ‌آنها‌ ‌را‌ رها ميكرد ولي‌ دخترش‌ چون‌ ‌آن‌ غيرت‌ و حميت‌ و طهارت‌ ‌را‌ ‌از‌ موسي‌ ديده‌ ‌بود‌ ‌گفت‌ بهترين‌ كسي‌

جلد 14 - صفحه 226

‌است‌ ‌که‌ ‌او‌ ‌را‌ اجير كني‌.

القَوِي‌ُّ الأَمِين‌ُ اما قوه‌ ‌او‌ بتنهايي‌ سقايت‌ مواشي‌ ‌ما ‌را‌ كرد و اهل‌ مدين‌ حريف‌ ‌آن‌ نشدند و اما امانت‌ سقايت‌ ‌ما ‌را‌ كرد و هيچ‌ گونه‌ توقعي‌ ‌هم‌ ‌از‌ ‌ما نكرد و بسيار ‌با‌ دين‌ و ايمان‌ ‌است‌ و باين‌ ملاقات‌ ‌هم‌ حضرت‌ موسي‌ خيالش‌ تأمين‌ شد ‌که‌ ‌از‌ چنگال‌ فرعونيان‌ خلاص‌ شد و ‌هم‌ جايگاه‌ بسيار خوبي‌ ‌بر‌ ‌او‌ فراهم‌ شد و ‌هم‌ تأمين‌ امور زندگاني‌ ‌او‌ شد و ‌هم‌ شعيب‌ مسرور شد ‌که‌ يك‌ نفر امين‌ متدين‌ قوي‌ عهده‌دار امور ‌او‌ بدست‌ آورد و ‌هم‌ دختران‌ شعيب‌ مسرور شدند ‌که‌ ديگر نروند ‌در‌ جامعه‌ كفار ‌براي‌ سقايت‌ مواشي‌ لذا فرمود بموسي‌:

]

(آیه 26)- موسی در خانه شعیب: این ششمین صحنه از زندگی موسی در این ماجرای بزرگ است.

موسی بعد از آن که سر گذشت خود را برای شعیب باز گو کرد، یکی از دخترانش زبان به سخن گشود و با این عبارت کوتاه و پر معنی به پدر پیشنهاد

ج3، ص458

استخدام موسی برای نگهداری گوسفندان کرد «گفت: ای پدر! این جوان را استخدام کن، چرا که بهترین کسی که می‌توانی استخدام کنی آن فرد است که قوی و امین باشد» او هم امتحان نیرومندی خود را داده هم پاکی و درستکاری را (قالَتْ إِحْداهُما یا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَیْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِیُّ الْأَمِینُ).

مهمترین شرایط مدیریت به صورت کلی در این جمله کوتاه خلاصه شده است- قدرت و امانت.